Akt zgonu – zabór rosyjski

Akty zgonu z zaboru rosyjskiego zawierają następujące informacje o osobie zmarłej: imię i nazwisko, wiek, miejsce zamieszkania, datę i godzinę zgonu, imiona rodziców wraz z podaniem nazwiska panieńskiego matki i – jeżeli to była osoba zamężna – imię i nazwiska współmałżonka. Ponadto tak jak w metrykach urodzenia lub ślubu: datę i miejsce sporządzenia aktu i dane świadków informujących o zdarzeniu.

Poniżej akt zgonu w języku polskim z 1811r. i rosyjskim z 1890r.

Akt ślubu – zabór rosyjski

Tym razem akty ślubu z zaboru rosyjskiego, spisane w języku polskim (1832r.) i rosyjskim (1886r.). Oba na wstępie zawierają miejsce zawarcia związku małżeńskiego, datę, oraz dane świadków. Następnie spisywano dane młodych: określano stan cywilny i wiek pana młodego, jak i młodej, imiona rodziców i nazwisko panieńskie matki oraz miejsce zamieszkania. Jeżeli w związek małżeński wstępował wdowiec lub wdowa, to podawano imię poprzedniej żony lub poprzedniego małżonka i rok zgonu. Wskazywano również gdzie i kiedy odczytywano zapowiedzi o ślubie.

Akt chrztu w zaborze rosyjskim

Poniżej akt chrztu w języku polskim (z 1822r.) i rosyjskim (z 1879r.) obowiązujący w zaborze rosyjskim. Taka metryka zawiera wiele cennych informacji dla genealoga, a mianowicie:

- dane rodziców – oprócz imion i nazwisk podawano wiek, miejsce zamieszkania, wykonywane przez ojca zajęcie i nazwisko panieńskie matki;

- godzina, data i miejsce urodzenia nowonarodzonego dziecka oraz dane rodziców chrzestnych.

O narodzinach informował najczęściej ojciec, który stawiał się przed proboszczem w towarzystwie świadków. Zdarzało się, że wśród świadków byli członkowie rodziny, a pokrewieństwo było – czasami - zaznaczane przez osobę spisującą.

Akta metrykalne w zaborze rosyjskim

Zanim powstało Księstwo Warszawskie, księgi metrykalne w zaborze rosyjskim prowadzono po łacinie, według zasad obowiązujących w Rzeczypospolitej Obojga Narodów przed rozbiorami. Księstwo Warszawskie, utworzone z inicjatywy Napoleona, istniało w latach 1807-1815, do postanowień kongresu wiedeńskiego. W skład Księstwa wchodziły ziemie z zaboru pruskiego (zabrane w drugim i trzecim rozbiorze), a w 1809 powiększone o tzw. Nową Galicję.  

01.05.1808 roku wprowadzono przepisy Kodeksu Cywilnego Napoleona. Akta zaczęto spisywać w języku polskim. Wprowadzono rejestracje urodzeń, małżeństw i zgonów dla wszystkich obywateli bez względu na wyznanie. Prowadzono dwie księgi zamykane na koniec roku. Jedną proboszczowie przekazywali do archiwum sądu pokoju, drugą zachowywano w parafii. 

Na kongresie wiedeńskim (1815r.) utworzono Królestwo Polskie. Uchwalony w 1825 roku, a wprowadzony w 1826, Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego regulował prowadzenie metryk stanu cywilnego. Akta stanu cywilnego dla wyznań chrześcijańskich połączone zostały z metrykami kościelnymi – proboszcz pełnił jednocześnie funkcję urzędnika stanu cywilnego. 

Akta metrykalne spisywano w dwóch księgach: unikat, który pozostawał na miejscu, czyli w parafii, i duplikat przekazywany do archiwum sądu pokoju. Unikaty prowadzono dla każdego rodzaju aktu oddzielnie, aż do całkowitego zapisania księgi. Księga duplikatów podzielona była na trzy części: urodzenia, śluby i zgony. Po upływie roku księgę przekazywano do archiwum. W duplikatach na końcu sporządzano alfabetyczny indeks osób urodzonych, zaślubionych i zmarłych (w skorowidzu małżeństw na pierwszym miejscu umieszczano nazwisko mężczyzny). Oprócz tych ksiąg prowadzono jeszcze alegata, na które składały się dokumenty potwierdzające zdolność prawną do zawarcia związku małżeńskiego, czyli np. odpisy aktów urodzenia lub chrztu, akty znania  - czyli zeznania świadków poświadczające tożsamość przyszłych małżonków. Alegata przechowywano wraz z duplikatami.

W 1863 roku wybuchło powstanie styczniowe, które skutkowało represjami ze strony władz rosyjskich. W ramach działań rusyfikacji zakazano używania języka polskiego, a do szkół i administracji wprowadzono język rosyjski. Do roku 1867 akta sporządzano w języku polskim. Od 1868 wprowadzono język rosyjski. Na przełomie lat 1867/1868 zaczęto stosować podwójną datację, według kalendarza gregoriańskiego i juliańskiego, który obowiązywał w Cesarstwie Rosyjskim.  Język polski zaczął wracać do administracji i szkolnictwa od 1905 roku, ale wciąż obok rosyjskiego. Akta metrykalne prowadzono nadal w języku rosyjskim.