Z historii aktów metrykalnych

Nawiązując do poprzedniego wpisu, poniżej kilka faktów z historii aktów metrykalnych.

Na jednej z sesji soboru trydenckiego, który odbywał się we Włoszech w latach 1545-1563, dnia 11.11.1563r., wprowadzono w parafiach rzymskokatolickich obowiązek zapisywania w księgach udzielanych chrztów i ślubów. Księgi ochrzczonych zawierały imię i nazwisko dziecka, datę chrztu, imiona rodziców, dane chrzestnych i osoby udzielającej chrztu. Z kolei w księgach zaślubionych zapisywano imiona małżonków, świadków oraz dzień, miesiąc, rok i miejsce zawarcia związku małżeńskiego.

Obowiązek rejestracji zgonów wprowadził dopiero w 1614 roku Rytuał Rzymski. Łącznie duchowni byli zobowiązani do prowadzenia pięciu kategorii ksiąg: ochrzczonych (liber baptizatorum), bierzmowanych (liber confirmatorum), zaślubionych (liber matrimoniorum), parafian (liber status animarum) i zmarłych (liber defunctorum).

Na ziemiach polskich w tym czasie prowadzenie ksiąg metrykalnych należało do rzadkości. Uchwały soboru trydenckiego przyjęto dopiero 07.08.1564 roku. W 1607 roku na synodzie piotrkowskim wprowadzono obowiązek prowadzenia ksiąg ochrzczonych, bierzmowanych, zaślubionych, komunikujących się na Wielkanoc i statystyk parafialnych. Natomiast obowiązek prowadzenia ksiąg zgonów wprowadził w Polsce rytuał piotrkowski w 1631 roku. Należało także odnotowywać datę i miejsce sporządzenia aktu, szafarza posługi kościelnej, informacji takich, jak wiek, data urodzenia oraz dane rodziców ze wskazaniem ich parafii pochodzenia. Księgi polskie w jednym tomie zawierały zapisy dla całej parafii, bez podziału na miejscowości.

Późniejsze synody regulowały zasady prowadzenia ksiąg metrykalnych wprowadzając między innymi numerowanie wpisów według dat, oddzielne prowadzenie ksiąg dla chrztów, ślubów i zgonów, a także zasady przechowywania ksiąg i przekazywania ich do archiwów diecezjalnych.

Rejestrację urodzin, małżeństw i zgonów wprowadziły na terenach polskich państwa zaborcze. W zaborze austriackim dla wyznania katolickiego i greko-katolickiego od 1782 roku wprowadzono odrębne księgi dla każdej wsi w obrębie parafii. Prowadzono je po łacinie. Rejestracji obywateli wyznania ewangelickiego dokonywano do ksiąg katolickich (1772-1784). Od 1784 roku dla tego wyznania prowadzone były oddzielne księgi w języku niemieckim. W zaborze pruskim księgi dla wyznań ewangelickiego i katolickiego sporządzano w języku niemieckim. Na ziemiach polskich, znajdujących się pod zaborem rosyjskim, wpisów do ksiąg dokonywano najpierw w języku polskim, a od 1868 roku, jako odwet za powstanie styczniowe, w języku rosyjskim.

W okresie międzywojennym w Polsce nadal obowiązywał system rejestracji wprowadzony przez państwa zaborcze. Przepisy dotyczące rejestracji aktów stanu cywilnego zaczęto ujednolicać dopiero od 1946 roku. Wówczas wprowadzono świecką rejestrację urodzeń, ślubów i zgonów. Wcześniej takiej rejestracji dokonywano w wyznaniowych księgach metrykalnych prowadzonych dla poszczególnych wyznań oddzielnie. Następnie takie księgi, prowadzone przez duchownych, zostały przekazane do właściwego urzędu stanu cywilnego, a z terenów tzw. zaburzańskich akty przechowywane są w Warszawie w USC i po upływie okresu ich przechowywania przekazywane są do Archiwum Głównego Akt Dawnych w  Warszawie.

Podsumowując: obecnie akty metrykalne swoich przodków można znaleźć w archiwum lub w USC uzyskać odpisy zupełne i skrócone.